تاريخچه صنعت برق از گذشته تا به امروز

تاريخچه صنعت برق از گذشته تا به امروز به چه صورت بوده است؟ در این مقاله به مختصری در این مورد می پردازیم. در سال 1870 میلادی (1250 هجری شمسی) ماشین گرام اختراع شد. این اختراع گامی اساسی در راه ایجاد صنعت برق تجاری بود، زيرا پس از آن تبديل انرژي مکانيکي (هر نوع انرژي ديگري که بتوان از آن کار مکانيکي به دست آورد) به انرژي برقي ممکن گرديد.

یازده سال پس از آن، درسال 1882 میلادی (1261 هجری شمسی) توماس ادیسون نخستین موسسه برق تجاری خود را برای تامین روشنايي در يکي از خيابان هاي نيويورک افتتاح کرد. بیان دو واقعه مهم بالا برای درک رابطه زمانی بین تاریخ پیدایش صنعت برق در جهان و در ایران خالی از فایده نيست. چنانکه خواهد آمد، اولين مولد برق در ايران، سه سال بعد از موسسه برق توماس اديسون به کار افتاد.

در زمان ناصرالدین شاه قاجار، مولدی به قدرت تقریبی 3 کیلو وات به منظور تامین روشنایی بخشی از کاخ سلطنتی براي نخستين بار وارد ايران شد و به بهره برداري رسيد. از مدارک تاريخي چنين برمي آيد که کار خريد و وارد کردن اين مولد به ايران، از يکي دو سال پيش از آن در جريان بوده است.
موتور این مولد ظاهرا از نوع Otto و سوخت آن گاز حاصل از تبدیل زغال سنگ بود. بدین ترتیب ملاحظه می شود که بهره برداری از نخستین مولد برق در ایران به 14 سال پس از اختراع ماشین گرام و سه سال بعد از موسسه برق رسانی توماس اديسون برمي گردد.

اولين مجوز تاسيس كارخانه برق یا همان نیروگاه تولید برق امروزی در كشور به يك بازرگان ايراني به نام حاج‌حسين آقا امين‌الضرب داده شد. حاج امين‌الضرب اقدام به تاسيس اولين كارخانه برق عمومي در تهران كرد. تهران تا سال 1283 هـ.ش فاقد برق بود. ولی در سال 1279 خورشیدی یک موتور برق با توان 12 اسب بخار 110 ولت از خارج از كشور خريداري و در “بالا خيابان مشهد” نصب شد تا براي روشنايي حرم مطهر حضرت‌ امام‌رضا(ع) مورد استفاده قرار گيرد. در آن زمان شهرداری مسووليت تهيه، نصب ،‌تعمير و نگهداري تأسيسات مربوط به چراغ های معابر را برعهده داشت و به اين منظور در شهرداري تهران واحدي به نام “اداره روشنايي” ايجاد شد.

در نهایت در سال 1315 با تصويب اساسنامه مؤسسه برق شهرداري تهران،‌ اداره روشنايي شهرداري به مؤسسه برق تهران تبديل شد و به عنوان يك مؤسسه مستقل زيرنظر شهرداري به انجام وظايف خود پرداخت. تا سال 1341 براي مديريت برق كشور سازمان واحدي وجود نداشت و تصميمات كلان از طريق وزارت كشور و سازمان برنامه و بودجه به شهرداري ها و مؤسسات خصوصي يا دولتي متولي برق در شهرستان ها ابلاغ و اعمال مي‌شد. با توجه به افزايش تقاضا و عدم پاسخگویی تولید و مصرف برق و برنامه ایجاد نیروگاه های آبی، صنعت برق اهميت بيشتري يافت و ايجاد سازمان مستقلي براي توسعه اين صنعت لازم  تشخيص داده شد. به اين منظور در دي‌ ماه 1341 سازمان برق ايران تأسيس شد.

توسعه، رشد و همگیر شدن سريع صنعت برق فكر ايجاد وزارتخانه‌اي براي تأمين آب و برق برای كشور ضروری دیده شد، برهمين اساس در 22 اسفند 1342 وزارت آب و برق تأسيس شد. همين طور براساس ماده 2 قانون سازمان برق ايران در سال 1346 به وزارت آب و برق اجازه داده شد تا كشور را از نظر تأمين برق،‌ بدون الزام به پيروي از تقسيمات كشوري به مناطقي تقسيم و به تدريج نسبت به تأسيس شركتهاي برق منطقه‌ اي اقدام كند.

در 28 بهمن 1353 با محول كردن برنامه‌ريزي جامع و هماهنگ‌كردن فعاليت انرژي در سطح كشور به وزارت آب و برق اين وزارت به وزارت‌ نيرو تغيير نام يافت. پس از پيروزي انقلاب اسلامي و با شرايط جديدي كه در صنعت برق از نظر كيفي و کمی ايجاد شد مسأله تغييرات در ساختار صنعت برق اهميت ويژه‌اي يافت و سرانجام شركت توانير در مهرماه سال 1374 به سازمان مديريت توليد و انتقال نيروي برق ايران (توانير) تبديل و وظايف و مأموريت هاي معاونت امور برق وزارت نيرو به اين سازمان محول و پست مديرعامل اين سازمان به معاونت امور برق داده شد.

بالاخره در جلسه مورخ 27/9/81 هيئت وزيران بنا به پيشنهاد وزارت نيرو و تأييد سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور و وزارت امور اقتصادي و دارايي در ساختار شركت توانير تغييراتي ايجاد و اساسنامه آن به نام شركت مادر تخصصي مديريت توليد، انتقال و توزيع نيروي برق ايران (توانير)‌ به تصويب رسيد.

درنتیجه این کوشش ها، صنعت برق توانسته است با موفقیت بحران های دوران جنگ و پس از جنگ را پشت سر بگذارد و از لحاظ بین المللی نیز در جایگاهی در خور قرار گیرد. به طوري که بر اساس آمارهاي سازمان ملل متحد، در سال ۱۹۹۵ميلادي (1374شمسي) ايران ازنظر ابعاد صنعت برق دربين کشور هاي خاورميانه و غرب آسيا درمقام نخست قرار گرفت و درسطح جهاني نيز به مقام مقايسه بيست و يکم دست يافت.